Στο παρελθόν, οι ιατροί δεν είχαν να διαχειριστούν επίπονες και ειλικρινείς συζητήσεις με τους ασθενείς τους. Μέχρι και τη δεκαετία του 1970, η πατερναλιστική οπτική στη σχέση γιατρού-ασθενούς, ήταν η συνήθης πρακτική στο πλαίσιο της ιατρικής πρακτικής. Για παράδειγμα ένας ασθενής με όγκο στην κοιλιακή χώρα θα μπορούσε να πληροφορηθεί ότι: «τα κύτταρα ήταν λίγο πιο δραστήρια από το κανονικό ή ότι είχε σχηματιστεί νέος ιστός κοντά στο συκώτι». Κάποιος, ο οποίος παραπέμπονταν για ακτινοθεραπεία θα πληροφορούνταν ότι: «ο αέρας δεν μπαινοβγαίνει από τους πνεύμονες, τόσο ελεύθερα, όσο θα έπρεπε, οπότε θα πρέπει να ρίξουμε λίγες ακτίνες για να βοηθήσουμε τα πράγματα».

Μια ιατρική συνταγή συνοδευόταν μόνο από οδηγίες, σχετικά με το πότε θα έπρεπε να πάρει κάποιος το φάρμακο και ο φαρμακοποιός, ο οποίος έδινε το σκεύασμα σημείωνε πάνω στο κουτί τη δοσολογία.

Από τη δεκαετία του 1980, η συμμετοχική λήψη απόφασης, έχει προταθεί ως η βέλτιστη πρακτική στη λήψη αποφάσεων που αφορούν την υγειονομική περίθαλψη. Τόσο το Institute of Medicine, όσο και η U.S. Preventive Services Task Force, με την American Medical Association συμβουλεύουν τους γιατρούς, να χρησιμοποιούν τη συμμετοχική λήψη απόφασης, τόσο στην προληπτική, όσο και στην κλινική ιατρική.

Στην εποχή της πληροφορίας, οι συνθήκες έχουν αλλάξει. To παλιό πατερναλιστικό πρότυπο, στο οποίο οι ασθενείς απλά «έκαναν όπως τους έλεγαν», χωρίς ουσιαστική διαβούλευση και διάλογο έχει αντικατασταθεί με ένα πιο συνεταιριστικό- συμμετοχικό πρότυπο, κατά το οποίο οι ασθενείς θέλουν να ξέρουν τι κάνουν και γιατί το κάνουν.

Ο γιατρός θα πρέπει να ενημερώσει τον ασθενή και τους συγγενείς του, για να προετοιμαστούν καλύτερα για τη δοκιμασία, στην οποία πρόκειται να υποβληθεί, καθώς και για την πιθανότητα κινδύνων και επιπλοκών από τη χορηγούμενη θεραπεία. Ο ασθενής δίνει τη συγκατάθεση του, αφού προηγουμένως έχει ενημερωθεί πλήρως και για όλες τις παραμέτρους, οι οποίες αφορούν την ασφάλεια του, την εξέλιξη και την έκβαση της ασθένειας.

Στο παρελθόν οι ασθενείς έκαναν όπως τους έλεγαν, τώρα θέλουν να ξέρουν τι κάνουν και γιατί το κάνουν.

Ας σκεφτούμε ένα παράδειγμα συμμετοχικής λήψης απόφασης στην πράξη.

Υπάρχει η επιλογή μεταξύ:

1. Mιας δύσκολης χειρουργικής επέμβασης για κάποιο είδος καρκίνου, η οποία έχει κάποιες πιθανότητες να ανακουφίσει από την ασθένεια.
2. Tης καταπραϋντικής – παρηγορητικής φροντίδας, η οποία μπορεί να συμβάλει στο να γίνουν τα τελικά στάδια της ασθένειας περισσότερο άνετα.

Η τελική απόφαση μεταξύ των δύο επιλογών θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αξίες και τις προτιμήσεις, του άμεσα ενδιαφερόμενου ασθενούς. Είναι λογικό λοιπόν να εκφράζεται ένα ισχυρό επιχείρημα ότι αντίστοιχες αποφάσεις, δεν πρέπει να αφήνονται μόνο στα χέρια των γιατρών, των οποίων η εξειδίκευση σχετίζεται με την εξασφάλιση του καλύτερου θεραπευτικού αποτελέσματος και όχι με τη λήψη αποφάσεων για άλλους.

Ο ασθενής, ο οποίος είναι σε θέση να αξιολογήσει τα προσωπικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της εκάστοτε επιλογής, μπορεί να επιλέξει καλύτερα.

Η συμμετοχική λήψη απόφασης, βασίζεται σε αμοιβαία εμπιστοσύνη, που προϋποθέτει η σχέση ιατρού – ασθενούς και η οποία στηρίζεται στην παραδοχή ότι ο γιατρός αποτελεί αυθεντία στην άσκηση της ιατρικής, ενώ ο ασθενής είναι ο καλύτερος κριτής της δικής του κατάστασης.

Σε μια εποχή πλουραλισμού και υπερ-πληροφόρησης, οι ασθενείς δεν είναι παθητικοί δέκτες και είναι πλέον σε θέση να αντισταθούν στην κυριαρχία και τη δύναμη του ειδικού και της αυθεντίας, την οποία παραδοσιακά κατείχε ο γιατρός.

Έχουν τη δυνατότητα σιωπηρά, άδηλα ή φανερά να μετατρέψουν το «μονόλογο της ιατρικής αυθεντίας» σε έναν πραγματικό διάλογο, συμμετέχοντας ενεργά και διεκδικώντας πολλαπλές γνωματεύσεις, ώστε να ενσωματώσουν τις πληροφορίες στα δικά τους πιστεύω, τις εμπειρίες και τον τρόπο ζωής, καθώς και την πραγματικότητα, που τους υπαγορεύει η καθημερινή κοινωνική διαβίωση τους και η οποία πολλές φορές έρχεται σε αντίθεση με ιατρικές συστάσεις και θεραπευτικά πρωτόκολλα.

Όλη η διαδικασία της συμμετοχικής λήψης απόφασης έρχεται σε αντιπαράθεση με το παραδοσιακό μοντέλο ενημέρωσης των ασθενών, κατά το οποίο συνήθως οι γιατροί λάμβαναν αποφάσεις για λογαριασμό του ασθενούς.

Στις μέρες μας η απόκρυψη της διάγνωσης, εύλογα θεωρείται από πολλούς καταπάτηση των δικαιωμάτων του ασθενούς και ουσιαστικός αποπροσανατολισμός του, από την κατάσταση της υγείας του, αν και πριν από δεκαετίες, οι γιατροί ήταν σίγουροι πως επρόκειτο για κάτι το ευεργετικό για την πορεία της υγείας του και πολλές φορές προχωρούσαν στη λήψη αποφάσεων σχετικών με τη θεραπευτική του αγωγή, ουσιαστικά ερήμην του ασθενούς.

Αποσπάσματα από το βιβλίο της Έφης Σίμου: Αποφασίζουμε Μαζί: Η Συμμετοχή των Ασθενών στη Λήψη Αποφάσεων για την Υγεία.